🌙 تمدن اسلامی در سیسیل [ایتالیا]

📖 فــرازی از کتاب «تمدن اسلام و عرب» نوشته «گوستاو لوبون فرانسوی»   ترجمه سید محمدتقی فخر داعی گیلانی/ چاپخانه عملی/ صفحات 402 تا 407

 
 🌙 تمدن اسلامی در سیسیل [ایتالیا] 
اگرچه مواردی که از آن بتوان راجع به تمدن عرب در جزیره «سیسیل» زمینه ای بدست آورد خیلی محدود و جز یک رشته بیانات مورخین متفرقه و نیز آثار چندی که از تطاول ایام محفوظ مانده با مقداری از مسکوکات چیز دیگری در دست نیست، لیکن از همین‌ها هم ثابت می شود که این تمدن در آن جزیره اگر چه به پای تمدن مصر و اندلس نمی‌رسید ولی معهذا پیشرفت هایی نموده که بسی قابل توجه بوده است.
در دوره اعراب وضعیت سیسیل از نظر علمی و فنی و نیز اخلاقی به مراتب بهتر و بالاتر از دوره های بعد بوده است. برای به دست آوردن میزان و درجه برتری یک تمدن باید دید به اجانب یعنی اقوام بیگانه از آن تمدن فایده ای که رسیده چیست؟ چنان که ما این تمدن را از نظر مزبور ملاحظه کنیم، آن وقت قدر و مقام آن معلوم می شود چه اندازه است.
مسلمین بعد از فراغت از فتح جزیره مزبور، بلافاصله شروع به اصلاحات و انتظامات نمودند، از زمان کارتاژ جزیره به دو قسمت تقسیم می شد. یکی قسمت سیراکوز و دیگر پالرم، ولی اعراب آن را به سه حوزه تقسیم نمودند که از روی قواعد جغرافیایی نهایت درجه درست هم بوده است. در هر حوزه که دارای چندین ولایت بود یکنفر والی حکومت می نمود و در تحت او بخشدار و فرماندارانی قرار گرفته بودند. در خود پالرم یک نفر مفتی بوده و در هر ولایتی یک نفر قاضی و زیر دست او یک نفر منشی هم وجود داشت که آن را دیوان می نامیدند و این دیوان وظیفه اش مراقبت و نظارت در درآمد و هزینه کشور بوده است.
نصارا در اموری که مربوط به فوائد و منافع عمومی کشور نبود از روی آئین و یا قوانین فرمانداران خود عمل می نمودند. دادگاه‌ها و حکام جنائی قدیمه یونان که آن ها را (استراتیج) می نامیدند تا آن وقت برقرار بود، نه تنها فرایض و حقوق ایشان مثل سابق محفوظ مانده بلکه نام آنان هم ابدا تغییر نکرده و آنها قضایا و دعواهایی که بین خود نصارا رخ می داد حل و تسویه می کردند. علاوه جزیه ای که اعراب مقرر کرده بودند وصول می‌نمودند و این جزیه در متمولین و اغنیاء چهل و هشت دینار و در متوسطین بیست و چهار و در مزدور و  کارگران دوازده دینار بود و این در مقابل مبلغی که یونانیان به اسم مالیات دریافت می داشتند، خیلی کم بوده است. رهبانان و نیز زنان و اطفال از هر نوع عوارض مالیاتی معاف بوده اند و آنچه مربوط به قانون مدنی مانند: ارث، ملک، معاملات و غیرها بود طوری آنها را مطابق رسوم کشور تنظیم کرده بودن که حتی نُرماندها با التزام از روی آن عمل می نمودند.
نصارا در حکومت عرب در مذهب و قانون و رسوم و آداب خود کلیتا آزاد بودند. «کرادن» (Corradin) راهب که قسیس کلیسای سنت کاترین دپالرم  (Saninte-Catherine de Palerme) بود می نویسد: کشیشان آزاد بودند که لباس رسمی مذهبی خود را پوشیده برای تسلیت و دلداری بیماران حرکت کنند، قسیس دیگر موسوم به «مور کلی» (Mourocoli) نقل می کند که در مسین ایام رسمی مذهبی دو پرچم بر می افراشتند، یکی مال مسلمین به شکل برج سیاهی روی زمینه سبز و دیگری مال مسیحیان به شکل صلیب طلائی روی زمینه قرمز.
تمام کلیساهایی را که در ایام فتح موجود بودند، باقی گذاشتند اما در اینجا مثل اندلُس نصارا اجازه نداشتند که کلیساهایی از نو بنا نمایند.
مسلمین که بر جزیره استیلا پیدا کردند، کشاورزی (زراعت) و هنر شروع به ترقی نمود. نواقص و خرابی هایی موجوده را در اندک زمانی ترمیم و اصلاح نمودند. پنبه، نیشکر، زیتون و درخت زبان گنجشک را از خارج طلبیده کشت کردند. یک رشته مجراها و نهرهایی احداث نمودند که هنوز باقی می‌باشد. از جمله مجرایی بوده که آب آن بوسیله شتر گلو داخل نهر می شد که قبل از مسلمین چنین چیزی وجود نداشت. حرفه و هنر هم ترقی کرده رونقی بسزا حاصل نمود. کان های [معادن] کشور از قبیل کان نقره، آهن، مس، گوگرد، سنگ مرمر و سماق را با نهایت اهتمام و از روی قواعد صحیح استخراج می کردند. پارچه های حریر خیلی قشنگ می بافتند. در نورمبرگ یک رداء ابریشمی مال سلاطین سیسیل هنوز موجود است که در آن کتیبه ای به خط کوفی نقش شده است و تاریخ آن پانصد و بیست هجری مطابق با 1133 میلادی می باشد و چنین معلوم می شود که فن رنگرزی از سیسیل به اروپا آمده است.
تجارت که قبل از اعراب به درجه صفر بود، نهایت درجه وسعت پیدا نمود و ثبوت آن قوانین مختلفهء گمرکی است که در زمان آن ها جاری بوده و یک فهرستی از آن در نامه‌های اوایل فتوحات نُرماند موجود می باشد و از مجموع آنها می توان معلوم داشت که زمان فتح نرماند، تجارت سیسیل تا چه درجه رونق داشته است.
حالیه در سیسیل آثار خیلی کمی از مسلین باقی مانده که از جمله قصر مشهور ضیزه و قوبغ است که قریب به پالرم واقع می باشد و از مشاهده آن معلوم می شود که مورخین قدیم در توصیف و بیان شکوه و جلال عمارات آنجا مبالغه نکرده اند. در تعریف قصور مذکوره «تئودز» راهب و نیز «ادریسی» جغرافی دان معروف شرحی نوشته اند و در باب سنگهای مرمر گران بهاء این قصور و خاتم کاری عالی که در آن ها بعمل آمده و نیز باغ ها و بساتین قشنگ حیرت انگیزی که در آن زمان تربیت نموده بودند، شرح مفصلی نگاشته اند. راهب نامبرده چون در سال 878 میلادی در محاصره سیراکوز اسیر شده وی را به پالرم فرستادند و مدتی در آنجا بود، لذا در تعریف مساجد و قصور و عمارت و محلات خارج شهر آنجا تفصیلی به رشته تحریر در آورده است. ادریسی در جغرافیای پالرم که در زمان «ژرژ دوم» پادشاه سیسیل یعنی از فتح نصارا به فاصله کمی آن را تالیف نموده است راجع به شهر مزبور به شرح ذیل می‌نویسد:
«پالرم پایتخت صقلیه شریف (سیسیل) از هرگونه لوازم تجمل و اسباب شکوه و جلال زیبت یافته و این شهر که یکی از زیباترین شهرهای دنیا و از ابتدای امر دارالخلافه قرار گرفته است، کنار دریا واقع شده و از اطراف محاط است به کوه های مرتفع و بلند. تمام سیاحان اتفاق دارند که برای کسی که بخواهد زندگانی خود را به فراغت و آرامش به سر برد جائی بهتر از اینجا یافت نمی شود. کسانی که می خواهند از راه دریا وارد این شهر شوند وقتی که از دور قصور عالیه و بروج مرتفعه مناره های بلند و باریک معابد نصارا، گنبدهای مجلل و باشکوه مساجد اسلامی را می بینند، متحیر می شوند. وقتی که مسافر این ابنیه و عمارات را با آن همه قشنگی و زیبائی و بدایع و شاهکارهای صنعتی از نزدیک مشاهده می کند، مات و مبهوت می گردد. پالرم به دو قسمت منقسم می شود. قلعه (القصر) و خارج قلعه. اما قلعه که در آن نهایت درجه استحکام بنا شده به سه کوی منقسم می‌گردد: بازار و ابنیه و عمارات امراء و اشراف در اینجا واقع شده و نیز سوداگران معتبر از مسلمانان و یهود و مسیحی تماما در این جا اقامت دارند. جامع مسجد که از حیث قشنگی و تزئینات و آرایش و رنگ آمیزی فوق تصور هر بیننده می‌باشد در همینجا واقع است. 
در طرف شمال آن برجی است که «ژرژ» آن را بنا نهاده و آن بسیار بلند و نهایت درجه قشنگ ساخته شده و در قسمت داخلی آن مقرنس کاری به عمل آمده که نهایت نفاست و ظرافت را دارا می باشد. اما قسمت خارج قلعه که آن در چهار طرف قلعه واقع شده، عبارت است از همان نقطه‌ای که شهر جدید موسوم به الخاصه در آنجا بنا شده و در عصر مسلمین محل قائم مقام خلیفه بوده و آن وسعتش از شهر خیلی بیشتر است. در این جا خانه ها، جاده، خیابان، حمام، دکان و مغازه و کاروانسرا به کثرت موجود می باشند. در حوالی پالرم در هر نقطه، باغها و عمارات بسیار قشنگ و فواره‌ها موجود و منظره آن‌ها به درجه دلکش و عالی می‌باشد که از وصف و بیان خارج است.»
چون مراتب فضل و کمال مسلمین در علوم و فنون مسلم بوده لذا سلاطین نُرماند از آن ها همه گونه قدردانی نموده و وسایل آرامش و آسایش خیال آن‌ها را فراهم می کردند، حتی خود کشیشان و رهبانان با این که اکتشافات علمی و اختراعات و کارهای مهم ایشان را به شیاطین نسبت می دادند، معذالک مراتب عقل و ادراک آن ها را تقدیر می نمودند...